- 1800 6129
Ngư nghiệp từ lâu đã đóng vai trò quan trọng trong đời sống con người, không chỉ cung cấp thực phẩm mà còn tạo việc làm cho hàng triệu lao động trên khắp thế giới. Trải qua hàng trăm năm, ngành ngư nghiệp đã phát triển từ những phương pháp thủ công đơn giản đến những công nghệ hiện đại, tích hợp trí tuệ nhân tạo và công nghệ số. Trong bài viết này, cùng SIAM Brothers Việt Nam tìm hiểu các phương pháp đánh bắt ngư nghiệp phổ biến nhất, phân tích ưu – nhược điểm, đồng thời cập nhật xu hướng bền vững và quy định mới nhất năm 2025.
Ngư nghiệp là ngành khai thác, nuôi trồng và chế biến thủy sản, trong đó hoạt động đánh bắt giữ vị trí trọng yếu. Đây là nguồn cung cấp hải sản, cá, tôm, mực, cua… phục vụ cho tiêu dùng nội địa và xuất khẩu.
Nguồn thực phẩm thiết yếu: Hơn 3 tỷ người trên toàn cầu phụ thuộc vào hải sản như nguồn protein chính.
Tạo việc làm: Khoảng 60 triệu lao động tham gia trực tiếp vào ngành thủy sản.
Đóng góp GDP: Việt Nam nằm trong nhóm 5 quốc gia xuất khẩu thủy sản lớn nhất thế giới, với kim ngạch 2,45 tỷ USD trong quý I/2025
Nguồn: Internet
Suy giảm nguồn lợi do khai thác quá mức.
Biến đổi khí hậu ảnh hưởng đến sinh cảnh biển.
Quy định khắt khe từ các thị trường lớn (EU, Mỹ, Nhật Bản).
Nguồn: Internet
2.1 Câu tay, câu vàng
Đây là phương pháp đơn giản nhất, sử dụng cần câu hoặc dây câu.
Ưu điểm:
Chi phí thấp, dễ áp dụng.
Độ chọn lọc cao, ít gây hại môi trường.
Nhược điểm:
Năng suất thấp.
Không phù hợp khai thác quy mô lớn.
Phương pháp truyền thống: Cần câu - Nguồn: Internet
Ngư dân dùng lưới để vây bắt cá, phổ biến ở vùng ven biển Việt Nam.
Ưu điểm:
Bắt được nhiều loài cá.
Dụng cụ dễ làm, dễ triển khai.
Nhược điểm:
Dễ dính cá con.
Gây ảnh hưởng đến nguồn lợi nếu không tuân thủ quy định về mắt lưới.
Các loại bẫy được đặt cố định dưới nước để bắt cá đáy, tôm, cua.
Ưu điểm:
Tính chọn lọc tốt.
Ít làm hại môi trường.
Nhược điểm:
Hiệu suất thấp.
Tốn công kiểm tra và thu hoạch.
Phương pháp đánh bắt kết hợp ánh sáng - Nguồn: Internet
Ngư dân sử dụng ánh sáng để gom cá ban đêm, sau đó dùng lưới vây.
Ưu điểm:
Hiệu quả khai thác cao.
Thu hút được đàn cá lớn.
Nhược điểm:
Tiêu hao nhiều nhiên liệu.
Có thể ảnh hưởng tập tính sinh học của cá.
=> Các phương pháp truyền thống có điểm mạnh là chi phí thấp, thân thiện môi trường nếu kiểm soát tốt. Tuy nhiên, hạn chế lớn là khó đáp ứng nhu cầu sản lượng lớn cho xuất khẩu.
Đây là một trong những phương pháp phổ biến nhất trong khai thác công nghiệp. Ngư dân thả một tấm lưới khổng lồ xuống biển và dùng tàu kéo đi. Có hai loại chính:
Lưới kéo đáy (bottom trawl): chạy sát đáy biển, quét qua để bắt các loài cá sống ở đáy như cá bơn, cá tuyết.
Lưới kéo tầng giữa (pelagic trawl): hoạt động giữa cột nước, thường để bắt cá nổi như cá trích, cá ngừ.
Ưu điểm:
Bắt được nhiều cá trong thời gian ngắn.
Phù hợp cho khai thác công nghiệp quy mô lớn.
Nhược điểm:
Phá hủy hệ sinh thái đáy.
Dễ bắt nhầm loài khác (bycatch).
Ngư dân dùng một tấm lưới dài bao quanh cả đàn cá và sau đó siết lại ở đáy như cái túi. Phương pháp này thường dùng để bắt cá ngừ, cá mòi.
Ưu điểm:
Sản lượng rất lớn.
Chi phí trên mỗi kg cá thấp.
Nhược điểm:
Có thể bắt cả cá con và động vật ngoài mục tiêu.
Nguy cơ cao khi sử dụng thiết bị gom cá (FADs).
Phương pháp này dùng một dây chính dài hàng chục km, trên đó treo hàng ngàn lưỡi câu. Nó giống như một “hàng rào câu cá” trải dài giữa biển. Thường được dùng để bắt cá ngừ, cá kiếm.
Ưu điểm:
Khai thác cá có giá trị cao.
Phù hợp đánh bắt xa bờ.
Nhược điểm: Dễ gây nguy hiểm cho rùa biển, cá mập và chim biển.
Khác với bẫy truyền thống, các loại bẫy hiện đại được làm từ vật liệu bền, có thiết kế cửa thoát cho cá con hoặc loài ngoài mục tiêu.
Ưu điểm:
Tính chọn lọc cao.
Ít tác động môi trường.
Nhược điểm: Sản lượng thấp hơn so với lưới kéo hoặc lưới vây.
Phương pháp đánh bắt hiện đại - Nguồn: Internet
Công nghệ hiện đại giúp ngư dân tìm đàn cá nhanh và chính xác hơn. GPS giúp định vị tàu, sonar dò tìm cá trong lòng biển, còn camera cho phép quan sát trực tiếp dưới nước.
Ưu điểm:
Tiết kiệm thời gian.
Giảm nhiên liệu và công sức.
Nhược điểm: Chi phí đầu tư thiết bị cao.
Ứng dụng GPS, sonar, camera vào đánh bắt - Nguồn: Internet
Lưới được gắn cảm biến và camera, sử dụng AI để nhận diện loài cá trong thời gian thực. Khi phát hiện cá con hoặc loài ngoài mục tiêu, hệ thống có thể mở cửa thoát.
Nói đơn giản, đây giống như một "bộ lọc thông minh" giúp ngư dân chỉ giữ lại cá thương phẩm, tránh bắt nhầm rùa biển hay cá mập. Điều này giúp giảm tổn thất cho hệ sinh thái và tăng tính bền vững
Dự án SOUND phát triển robot hình trụ trong suốt có thể nổi hoặc lặn, hoạt động bằng năng lượng mặt trời. Robot này dùng sóng âm để đếm số lượng và kích thước cá, thay vì ngư dân phải thả lưới mò. Hiểu đơn giản, robot giống như một “máy quét dân số” dưới nước, giúp dự đoán sản lượng trước khi khai thác
Blockchain cho phép lưu trữ dữ liệu đánh bắt không thể sửa đổi: tàu nào, ở đâu, bắt loài gì, số lượng bao nhiêu. Nhờ vậy, người tiêu dùng có thể quét mã và biết rõ con cá mình ăn được bắt từ đâu. Hợp đồng thông minh còn tự động cảnh báo khi vượt quá hạn ngạch, giúp quản lý minh bạch hơn
Ropeless gear cung cấp một giải pháp thay thế có thể giúp phục hồi loài cá voi Bắc Đại Tây Dương và bảo vệ sinh kế của những người đánh bắt tôm hùm nổi tiếng ở New England. - Nguồn: NOAA.
Khác với bẫy truyền thống thường gắn dây nổi lên mặt nước (dễ gây mắc kẹt cá voi), ngư cụ ropeless gear dùng tín hiệu âm thanh để đánh dấu vị trí bẫy. Khi cần thu hoạch, ngư dân gửi tín hiệu để bẫy tự nổi lên. Với người không chuyên, có thể hình dung đây như một cái bẫy "vô hình" không có dây, giúp bảo vệ động vật biển lớn
Các công nghệ mới hướng đến hai mục tiêu: (1) tăng hiệu quả khai thác, tiết kiệm chi phí, và (2) bảo vệ môi trường biển. Từ AI, robot, đến blockchain, tất cả đều giúp cân bằng giữa nhu cầu kinh tế và trách nhiệm sinh thái.
Theo Sở Nông nghiệp và PTNT Bạc Liêu, các ngư cụ bị cấm gồm:
Chất nổ, hóa chất, xung điện.
Lưới có mắt nhỏ dưới mức quy định.
Nghị định 37/2024: Cá ngừ vằn phải đạt ≥500 mm mới được thu mua, chế biến xuất khẩu
EU: Giới hạn arsenic vô cơ trong thủy sản
Mỹ (MMPA): Thủy sản nhập khẩu phải đảm bảo không gây hại động vật biển
Việt Nam đặt mục tiêu gỡ thẻ vàng IUU trước cuối 2025 bằng cách tăng cường giám sát tàu cá, ghi nhật ký khai thác, và kiểm soát vùng đánh bắt
Qui định về IUU và EU trong ngành thủy sản tại Việt Nam - Nguồn: Internet
Thay vì dùng lưới mắt nhỏ bắt cả cá con, ngư dân được khuyến khích sử dụng lưới có mắt to hơn, hoặc lưỡi câu được thiết kế đặc biệt để chỉ giữ lại cá trưởng thành.
Ngoài ra, nhiều loại lưới hiện nay được gắn thêm “cửa thoát” cho rùa biển và cá mập. Với cách làm này, sản lượng thương phẩm vẫn đảm bảo nhưng quần thể cá non và động vật ngoài mục tiêu được bảo vệ.
Nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, đã áp dụng biện pháp đóng cửa ngư trường trong mùa sinh sản của cá. Ví dụ, một số tỉnh miền Trung cấm khai thác ven bờ từ tháng 4 đến tháng 6 hằng năm.
Ngoài ra, việc thiết lập các khu bảo tồn biển như Cù Lao Chàm hay Phú Quốc giúp tạo “ngân hàng giống” tự nhiên, nơi nguồn lợi thủy sản được phục hồi trước khi cho phép khai thác trở lại.
Chứng nhận MSC (Marine Stewardship Council) và ASC (Aquaculture Stewardship Council) là “tấm vé thông hành” quan trọng để thủy sản Việt Nam vào được các thị trường khó tính như EU, Mỹ, Nhật.
Doanh nghiệp khi áp dụng tiêu chuẩn này phải chứng minh quy trình đánh bắt hoặc nuôi trồng minh bạch, có truy xuất nguồn gốc và tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về bảo vệ môi trường biển.
Ở nhiều làng chài, ngư dân đã thành lập các tổ đội tự quản, cùng cam kết không sử dụng ngư cụ cấm và chia sẻ thông tin ngư trường.
Mặt khác, công nghệ xanh cũng ngày càng phổ biến: đèn LED thay thế bóng halogen giúp giảm 60% điện năng; lưới phân hủy sinh học hạn chế rác thải nhựa trên biển; robot và cảm biến môi trường giúp theo dõi chất lượng nước, dự báo ngư trường an toàn.
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, các phương pháp bền vững sẽ không còn là lựa chọn mà là bắt buộc. Ngư dân kết hợp công nghệ (AI, IoT) với tri thức bản địa để vừa duy trì sinh kế, vừa bảo vệ nguồn lợi lâu dài. Đây là con đường duy nhất để ngành ngư nghiệp tồn tại và phát triển ổn định.
Nguồn: Internet
Từ những phương pháp thủ công như câu, lưới rê cho đến công nghệ hiện đại tích hợp AI và blockchain, ngành ngư nghiệp đang thay đổi mạnh mẽ. Bên cạnh sản lượng, yếu tố bền vững ngày càng trở thành ưu tiên hàng đầu.
Việt Nam nói riêng và thế giới nói chung cần kết hợp giữa truyền thống và công nghệ mới để đảm bảo ngư nghiệp phát triển lâu dài, thân thiện với môi trường và đáp ứng các chuẩn quốc tế khắt khe.
Đọc thêm: Cập nhật 2025: Quy định mới nhất về khai thác và đánh bắt thủy hải sản ở Việt Nam
Nguồn: SIAM Brothers Việt Nam
Tài liệu tham khảo
WTO Center Việt Nam. (2025). Vietnam’s fisheries sector innovates production, seizes opportunities from new export markets.
The Tundra Drums. (2025). Top sustainable fishing technologies in 2025.
Mongabay. (2025). Fish-tracking robot aims to revolutionize fishing sustainability in developing nations.
Marinebiodiversity.ca. (2025). How blockchain technology is revolutionizing sustainable fishing practices.
AP News. (2025). California tests ropeless fishing gear to protect whales.
Sở Nông nghiệp và PTNT Bạc Liêu. (2024). Các ngư cụ và phương pháp khai thác cấm sử dụng.
SeafoodSource. (2024). Vietnamese tuna export growth stalls as the sector faces domestic supply shortage and regulatory pressures.
Vietnam News. (2025). Vietnamese seafood industry proactively adapts to new EU regulations.
FastBull. (2025). Vietnam’s seafood industry faces US conservation rules.
Vietfish Magazine. (2025). Vietnam targets lifting EU’s IUU yellow card by Q4 2025.
Liên hệ với chúng tôi qua:
Địa chỉ: Tầng 5 tòa nhà VRG Building, 177 Hai Bà Trưng, Quận 3, TP. Hồ Chí Minh, Việt Nam.
Điện thoại: 028 39 912 889
Hotline: 1800 6129 (miễn phí cước gọi)
Facebook: www.facebook.com/siambrothersvn
Email: info@sbg.vn
Youtube: youtube.com/@siambrothersvietnam1728
OA Zalo: zalo.me/1402339229697925373
Ứng dụng SBVN ID:
CHPlay: https://bit.ly/SBVNID-Android
Appstore: https://bit.ly/SBVNID-iOS
